Złożoność prawna i faktyczna sytuacji osób, które zaciągnęły kredyty hipoteczne we franku szwajcarskim powoduje, że właściwie każda z tego typu spraw wymaga dogłębnej i indywidualnej analizy. Pomimo tego, że zapada coraz więcej orzeczeń sądowych rozstrzygających – przeważnie na korzyść kredytobiorców – sporne zagadnienia związane z dopuszczalnością przerzucania całości ryzyka walutowego na konsumentów, czy niejasności sformułowań umownych, ciągle daleko do ustabilizowania się orzecznictwa w tym zakresie. Jedną z ciągle wątpliwych kwestii jest zastosowanie cywilistycznego pojęcia zasad współżycia społecznego do oceny sytuacji prawnej kredytobiorców, których umowy zostały uznane za nieważne, czego skutkiem jest konieczności wzajemnego zwrotu świadczeń.
W jednym z naszych poprzednich artykułów poświęconych tematyce kredytów frankowych pisaliśmy już o Skutki uznania przez sąd klauzul umownych za niedozwolone.
Pojęcie zasad współżycia społecznego
Zasady współżycia społecznego to wartości powszechnie uznane w społeczeństwie Z tego względu zasady te mogą ewoluować, a ich treść – wraz ze zmianami społecznymi, czy kulturowymi – podlega zmianom.
Rzeczywiście w praktyce pojęcie zasad współżycia społecznego ma zastosowanie głównie do stosunków prywatnoprawnych – a właśnie do takich należą umowy o kredyt frankowy. W tej perspektywie warto wskazać na główne obszary zastosowania tej klauzuli generalnej. Zgodnie z Kodeksem cywilnym nikt nie może czynić ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny m.in. z zasadami współżycia społecznego (art. 5), a czynność prawna wywołuje skutki nie tylko wynikające z jej treści, ale również z zasad współżycia społecznego (art. 56). Jednocześnie zasady współżycia społecznego ograniczają swobodę umów stron (art. 3531) oraz są jednym z czynników wyznaczających sposób wykonania zobowiązania (art. 354 § 1).
Zasady współżycia społecznego a kredyty frankowe
Pomimo ewolucji normatywnej treści zasad współżycia społecznego pewien ich zasadniczy wymiar pozostaje bez zmian. Zarówno w historii, jak i obecnie sądy stoją na stanowisku, że w treści tej klauzuli generalnej mieści się dyrektywa zachowania elementarnej uczciwości w zawiązywaniu oraz wykonywaniu stosunków zobowiązaniowych.
Oczywiście zasada ta może mieć bardzo szerokie zastosowanie do wszelkich kontraktów, w tym tych zawieranych pomiędzy kredytodawcą a kredytobiorcą. W świetle unormowań Kodeksu cywilnego jasnym jest, że umowy o kredyty frankowe, których postanowienia są niezgodne z zasadami współżycia społecznego są nieważne. Oczywiście w konkretnych stanach faktycznych należy rozważyć, czy za nieważną należy uznać całą umowę, czy tylko poszczególne jej postanowienia. W każdym razie wybór którejkolwiek z tych opcji prowadzi do konieczności wzajemnego zwrotu świadczeń (art. 497 w zw. z art. 496 k.c.) – o ile zaś ta operacja wydaje się prosta na początkowym etapie funkcjonowania kredytu, o tyle przy długoletnim stosowaniu takiej umowy problemy mogą się znacznie zwiększać.
W tym zakresie podstawowy problem dotyczy kwestii wzajemnego zwrotu świadczeń w sytuacji, gdy np. kredytobiorca spłacił zdecydowaną większość swojego zobowiązania, a jednocześnie nie dysponuje już przekazaną przez bank gotówką. Czy taka sytuacja może prowadzić do pogwałcenia zasad współżycia społecznego?
W świetle konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego zdefiniowanej w przywołanym już art. 5 Kodeksu cywilnego na powyższą wątpliwość należy odpowiedzieć twierdząco. Jak celnie wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 25 kwietnia 2018 roku (sygn. akt V ACa 937/16) idea tego przepisu sprowadza się do tego, aby pozbawić ochrony prawnej takie działania osób uprawnionych, które są nie do pogodzenia z zasadami słuszności i sprawiedliwości. Bezwzględnie żądanie wzajemnego zwrotu świadczeń z nieważnej umowy kredytowej może prowadzić niejako do powtórnego pokrzywdzenia kredytobiorcy już raz skrzywdzonego działaniami banku, a tego typu sytuacje należy traktować jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Masz kredyt frankowy? Daj sobie pomóc!
Pierwszym krokiem podejmowanym przez naszą Kancelarię w sprawach kredytów frankowych jest prawna analiza umowy kredytowej, podczas której badamy, czy w treści umowy zawartej przez naszego klienta występują niedozwolone postanowienia umowne, a także jakich praw i obowiązków one dotyczą. Następnie przedstawiamy możliwości jakie obecnie istnieją w walce z bankowym bezprawiem.
